Nazwa „alkoholizm” stosowana jest przy omawianiu uzależnienia od substancji alkoholowych, które są bezpośrednią przyczyną degradacji człowieka. Z kolei mianem „rodziny alkoholowej” określa się grupę spokrewnionych ze sobą osób, gdzie rodzice lub inna osoba bliska spożywa napoje procentowe w nadmiernych ilościach w sposób niekontrolowany. W ten sposób pojawiają się dysfunkcje w funkcjonowaniu danej rodziny, gdzie negatywne działanie jednego z jej członków niekorzystnie wpływa na kondycję pozostałych jednostek. W ten sposób całe życie takiej rodziny związane jest z pozyskiwaniem kolejnych dawek alkoholu. Niestety, w polskim społeczeństwie jest wiele rodzin tego typu. W ostatnim dziesięcioleciu znacząco wzrosło spożycie alkoholowe, a także istotnie obniżył się wiek inicjacji alkoholowej. Należy jednak zwrócić uwagę, że obecność alkoholu w życiu człowieka w Polsce uwarunkowane jest przez tradycję, obyczaje i kulturę.
Dzieci z rodzin alkoholików
Życie w dysfunkcyjnej rodzinie ze stałą obecnością alkoholu w największy sposób dotyka dzieci, które szczególnie narażone są na wszelkie skutki uzależnienia, przez co to one ponoszą główne konsekwencje nieprawidłowego funkcjonowania osób dorosłych, od których są zależne. Ich wychowanie cechuje się atmosferą nadmiernego lęku, ciągłym napięciem, nadpobudliwością, ucieczkami, awanturami, a także aktami przemocy zarówno fizycznej jak i psychicznej. Takie dziecko odczuwa liczne negatywne emocje. Spada poczucie jego własnej wartości, stale ma poczucie bezradności i skrzywdzenia. Z wychowaniem w rodzinie alkoholowej wiąże się ciągłe zagrożenie. Szczególnie widoczne jest to w momencie kiedy dziecko jest świadkiem licznych awantur między rodzicami, które niejednokrotnie kończą się na różnych formach agresji i przemocy wymierzonej wobec dziecka, a także między partnerami. Tego typu rodziny nie okazują sobie wsparcia, miłości, akceptacji, brakuje wzajemnego zrozumienia, szacunku oraz ogólnej współpracy i udzielania niezbędnej, codziennej pomocy. Tym samym wspomniany i odczuwany przez dziecko lęk, napięcie, samotność i dezorientacja prowadzi do wykształcenia postaw obronnych. Dziecko stale jest przerażone, boi się, buntuje, złości, często zaczyna pałać nienawiścią do rodziców.
Wiele dzieci, które rodzą się w rodzinie alkoholowej w mniejszym lub większym stopniu są zaburzone w rozwoju, zarówno w aspekcie fizycznym jak i psychicznym. Do tego należy dodać nieprzyjemne doświadczenia i obciążenia związane z negatywnymi przeżyciami, często traumami z domu rodzinnego, a także stały brak zaspokojonych wszelkich potrzeb. Brak odpowiedniego miejsca do nauki, niedożywienie, liczny stres dnia codziennego, a także szereg osobliwości psychiki takiego dziecka sprawia, że zalicza się je do grupy o podwyższonym ryzyku uzależnienia się od alkoholu w przyszłości.
Dokładna obserwacja sposobu i jakości życia rodzin dotkniętych problemem alkoholowym pozwala dostrzec, że kieruje się ona kilkoma niebezpiecznymi zasadami. Najprościej ujmując, sprowadzają się do: nie mów, nie ufaj, nie odczuwaj.
- Zasada nie mów – dotyczy bezwzględnego nakazu zachowania milczenia w kwestii funkcjonowania rodziny. Z tego powodu tak rzadko udzielana jest odpowiednia pomoc z zewnątrz takim osobom, tym bardziej, że objawy alkoholizmu widoczne są dla osób trzecich dopiero jak choroba alkoholowa znajduje się w zaawansowanej fazie.
- Zasada nie ufaj – dziecko od najmłodszych lat ma wpajane, że nie należy nikomu ufać, ponieważ każdy, gdy tylko ma możliwość, wyrządzi krzywdę. W ten sposób już zachwiana równowaga, jak i brak poczucia bezpieczeństwa ulega jeszcze większej degradacji. Dziecko w ten sposób stale ma nieprzyjemne doświadczenia, dorasta w poczuciu zagrożenia, staje się słabe, niepewne i lękliwe. Te wszystkie aspekty powodują, iż rozwój dziecka zostaje zaburzony, co szczególnie dotyka kształtującej się poczucia własnej wartości.
- Zasada Nie odczuwaj – dziecko uczone jest wypierania się i odcinania od własnych emocji, tak, aby się w nie zagłębiało, nie analizowało i ich nie przeżywało. W ten sposób dana osoba jest pozbawiona umiejętności autorefleksji, nie potrafi nazywać, rozpoznawać i radzić sobie z emocjami, co szczególnie niekorzystne jest w późniejszym życiu i w budowaniu związków partnerskich. Z kolei ze względu na to, iż całkowite odcięcie się od emocji jest niemożliwe, to u takiego dziecka buduje się postawa przysłowiowego twardziela, który nie kieruje w życiu uczuciami.
Alkoholizm w rodzinie
Każde dziecko, niezależnie od tego, czy urodziło się w rodzinie z problemem alkoholowym, czy też nie, dostaje na starcie pakiet swoistego wyposażenia, składającego się z: odporności, aktywności, siły reakcji, osobniczymi cechami, a także skłonnościami. Wychowując się pod opieką dorosłych otrzymują w mniejszym lub większym stopniu wsparcie, które zależne jest od indywidualnych cech rodziny. Istotne jest, aby pamiętać, że wspominając o rodzinie alkoholowej można mówić tylko o pewnych trendach, a także o wpływie przebywania w rodzinie dysfunkcyjnej na określone zmienne. W zależności od ilości i natężenia danych wskaźników, efekty mogą być różne. Przykładem może być postawa obronna, związana z urazami, z jakimi dziecko się styka. W przypadku rodzin z problemem uzależnienia alkoholowego, można mówić o urazach rozmytych lub o urazach ostrych.
Duże znaczenie w rozwoju dziecka ma powielanie wzorców. W przypadków, gdzie rodzice są alkoholikami ich potomkowie narażeni są na naśladowanie ich zachowań. Alkoholizm przyczynia się także do wystąpienia wszelkiego typu neurozy i zmian w zachowaniu u osób uzależnionych. W literaturze pedagogicznej i psychologicznej wspomina się o tym, iż w większości przypadków zaobserwowanych problemów z zachowaniem i z ogólnym rozwojem danych dzieci przyczyną ich wystąpienia był spożywany przez rodziców alkohol. Tym samym problem z uzależnieniem powodował degradację społeczną, chuligaństwo, brak samokontroli. Co ciekawe, jeżeli z przyczyny alkoholizmu ojca dziecko stawało się neurotyczne, to uzależnienie matki prowadziło do upośledzenia umysłowego, szczególnie wtedy, kiedy poczęcie następowało podczas znajdowania się w stanie nietrzeźwym lub kiedy podczas ciąży płód narażany był na kontakt z alkoholem. Wychowanie niepełnosprawnego dziecka jest tragedią rodziny, a samo dziecko w większości przypadków traktowane jest jak ciężar dla otoczenia. Potrzebują one fachowej i wielokompleksowej pomocy. Ze względu na powagę problemu polityka państwa powinna umacniać już istniejące dostępne formy pomocy takim rodzinom, szczególnie ukazywać troskę dzieciom, które jeszcze mają szansę na w miarę normalne funkcjonowanie, o ile trafią w odpowiednie środowisko.
Jak pomóc dzieciom alkoholików?
Ważnym aspektem udzielanej pomocy dzieciom z rodzin alkoholowych jest pomoc psychologiczna i pedagogiczna. Istotne jest przekonanie, że takie dziecko nie jest samo, że są przychylne im osoby, które chcą pomóc. Dla zdrowia psychicznego takich dzieci należy przekonać je, że nie są winne choroby ich rodziców. Tym bardziej, że przed nimi jest wieloletnia praca nad samym sobą, gdzie nauczą się doceniać siebie oraz zdobędą umiejętności rozumienia i okazywania emocji i uczuć. Pomocne może okazać się uczęszczanie na spotkania z udziałem innych dzieci alkoholików, posiadających zbliżone doświadczenia. Ośrodki leczenia i terapii alkoholizmu zajmują się nie tylko samymi Pacjentami z chorobą alkoholową, ale także i osobami współuzależnionymi.
